Σόλων ο Αθηναίος (Α’ Μέρος)

Ο πρώτος προστάτης του λαού, που έθεσε τα θεμέλια για την εδραίωση της κλασικής αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ο Σόλων ο Αθηναίος υπήρξε μέγας νομοθέτης και φιλόσοφος, και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας, ενώ παράλληλα διακρίθηκε και ως εξέχων ελεγειακός ποιητής. Συγκέντρωνε στο πρόσωπο του πλείστες αρετές και ικανότητες, συνδυάζοντας τα χαρίσματα του μεγάλου πολιτικού. Ανήκε σε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια, του γένους των Κοδριδών, με την καταγωγή του να ανάγεται συγκεκριμένα στην γενιά του μυθικού βασιλιά της Αθήνας, Κόδρου. Γεννήθηκε το 635 π.Χ στην Αθήνα, ωστόσο σύμφωνα με κάποιες άλλες ιστορικές πληροφορίες η καταγωγή του λέγεται πως ήταν από την Ασωπιάδα, μια άλλη ονομασία της Σαλαμίνας, ενώ πατέρας του ήταν ο Εξηκεστίδης, ο οποίος είχε μεριμνήσει για την εκπαίδευση και την ανατροφή του. Ακόμη, λέγεται πως όταν ο Σόλων έχασε την περιουσία του στράφηκε προς το εμπόριο, ταξιδεύοντας στην Αίγυπτο και τη Μικρά Ασία. Με αυτό τον τρόπο, επωφελούμενος από τις δεκαετίες των ταξιδιών του, είχε τη δυνατότητα να μελετήσει ξένους πολιτισμούς και νόμους, καθώς επίσης και τον πολιτικοοικονομικό βίο άλλων χωρών. Τα εφόδια που αποκόμισε από την μελέτη του αυτή τα αξιοποίησε με τρόπο αποτελεσματικό την κατάλληλη στιγμή, με στόχο την κοινωνική και οικονομική ανόρθωση της πατρίδας του, γεγονός που τον κατέστησε τον σπουδαιότερο άνδρα της εποχής του.

Όπως προαναφέρθηκε ήδη, εκτός από μεγάλος νομοθέτης ήταν και σπουδαίος εκπρόσωπος της ελεγείας, με το έργο του να παρουσιάζει ένα βαθύ κοινωνικό περιεχόμενο, αντανακλώντας μέσα από τις αλλαγές στις οποίες ηγήθηκε, τις κοινωνικές συγκρούσεις και τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις της εποχής. Την εμπιστοσύνη του κοινού την κέρδισε, πρωτίστως, μέσω του ποιητικού του έργου, καθώς έγραφε στίχους φλογερούς, που ασκούσαν αναμφισβήτητη επιρροή στην αθηναϊκή δημόσια γνώμη, συμβουλεύοντας, ενθαρρύνοντας και ενθουσιάζοντας τους Αθηναίους. Συγκεκριμένα, είχε συγγράψει μια ελεγεία με τίτλο «Σαλαμίς», από την οποία διασώζονται μονάχα οχτώ στίχοι, μέσω της οποίας προέτρεπε τους Αθηναίους να ανακτήσουν το αγαπημένο τους νησί, εκδιώχνοντας τους Μεγαρείς που το κατείχαν τότε, τονίζοντας πως η Σαλαμίνα είχε τόσο εμπορική, όσο και στρατιωτική σημασία για την Αθήνα. Παράλληλα, είχε συγγράψει και άλλες ελεγείες με περιεχόμενο πολιτικό, από τις οποίες διασώζονται μεγαλύτερα αποσπάσματα. Σε αυτές εξέφραζε τα πολιτικά του φρονήματα, ενώ έντονη ήταν η αντανάκλαση της φιλοπατρίας και της αγάπης του προς τη δικαιοσύνη. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι οι ελεγείες του Σόλωνα ονομάστηκαν «γνωμικές», καθώς περιείχαν πολλές γνώμες.

Ο Σόλων ήταν εκείνος που διαπίστωσε ότι η κακοδαιμονία και οι έριδες των Αθηναίων δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας αγώνας τάξεων, και έτσι μέσω των ποιημάτων του εξέφρασε την πεποίθηση του αυτή, υποσχόμενος την θεραπεία του κακού. Το 594 π.Χ εξελέγη άρχων με απεριόριστη εξουσία και απώτερο σκοπό την θεραπεία των κοινωνικών πληγών από τις οποίες έπασχε η πολιτεία. Έτσι, στα τριάντα εννέα του έτη μπαίνει στην πολιτική αρένα της Αθήνας, στο πιο κρίσιμο σημείο που η διάσταση ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλουσίους βρισκόταν σε πλήρη και αναίσχυντη ανάπτυξη. Με την επιλογή του ως νομοθέτη, οι Αθηναίοι του εμπιστεύτηκαν την αποκατάσταση της ειρήνης, μέσω της μεταβολής των θεσμών. Έτσι, μέσω μιας δικαιότερης νομοθεσίας κατόρθωσε σε μεγάλο βαθμό την εξίσωση των τάξεων, ανακουφίζοντας τους πολίτες. Τα μέτρα που έλαβε αφορούσαν την ελάφρυνση των χρεών, την απελευθέρωση των δούλων, την άρση υποθηκών σε κτήματα, την απαγόρευση της προσωπικής δουλείας του οφειλέτου και της οικογενείας του, την βελτίωση των όρων δανεισμού, αλλά και πλείστους άλλους τομείς. Αξιοσημείωτη και ιδιαιτέρως σημαντική ήταν και η εφαρμογή μιας νομισματικής μεταρρύθμισης, καθώς και άλλες πολλές δικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Ειδικότερα, ως συνέπεια της βίαιης και μακρόχρονης εξέγερσης των πολιτών εναντίον των ευγενών, ο Σόλων κλήθηκε, κοινή συναινέσει των αντιμαχόμενων πλευρών, με έκτακτη διαδικασία να προχωρήσει στην θέσπιση νόμων, και για το έργο αυτό εξοπλίστηκε με έκτακτες εξουσίες. Εξελέγη άρχων, όμως, από το δήμο των Αθηνών και όχι από τον Άρειο Πάγο, όπως προέβλεπε το αθηναϊκό πολίτευμα της εποχής. Επίσης, του δόθηκαν οι έκτακτες εξουσίες του «διαλλακτού», δηλαδή του μεσολαβητή, του συμφιλιωτή και του νομοθέτη, τις οποίες διατήρησε και μετά το τέλος της ετήσιας παραμονής του στην εξουσία.

Πράγματι, τα νομοθετήματα του Σόλωνα ήταν ιδιαιτέρως τολμηρά και δραστικά, αντικατοπτρίζοντας το μέγεθος της κρίσης που κλήθηκαν να θεραπεύσουν. Βασίζονταν στην αρχή της ανισότητας και όχι της ισότητας, επιδιώκοντας κατά κύριο λόγο την αποτροπή των εμφύλιων διαμαχών και την διάλυση της πολιτικής κοινότητας της Αθήνας, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική διαστρωμάτωση και την προβολή αυτής της διαστρωμάτωσης στη νομή της εξουσίας. Κατ’ επέκταση, προχώρησε στον καθορισμό των αξιωμάτων τα οποία μπορούσε κάποιος να ασκεί, με βασικό κριτήριο την τάξη στην οποία άνηκε, και όπου κατατασσόταν βάσει του εισοδήματος και της φοροδοτικής του ικανότητας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το αξίωμα του ταμία μπορούσαν να υπηρετήσουν μονάχα οι πολίτες της ανώτατης τάξης, ενώ οι προερχόμενοι από την κατώτατη τάξη είχαν μόνο δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου.

Ακόμη, έλαβε μέτρα που αποσκοπούσαν στην παύση της εξάρτησης των ακτημόνων από την αγροτική οικονομία, καθώς και στην ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας για την απορρόφηση αυτών των ακτημόνων, τους οποίους ο Σόλων προσπάθησε να προφυλάξει από την πλήρη αποφλοίωση, κάτι το οποίο κατάφερε σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, οι ρυθμίσεις του αυτές λειτούργησαν ενισχυτικά τόσο για τους μικρομεσαίους αγρότες, όσο και για όσους ασκούσαν κάποιο επάγγελμα εκτός της γεωργίας. Παράλληλα, εξαλείφθηκαν τα στεγανά της καταγωγής, τα οποία εμπόδιζαν όσους πτώχευαν από κάποιο επάγγελμα να ανέλθουν σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις, να γίνουν πολίτες και να λάβουν αξιώματα. Ωστόσο, το πολίτευμα της πόλης των Αθηνών παρέμεινε και μετά τις μεταρρυθμίσεις τιμοκρατικό, βασισμένο στην κοινωνική διαστρωμάτωση και στην νομή της εξουσίας από τους πολίτες, ανάλογα πάντα με το εισόδημα τους, αν και το εισόδημα αυτό μπορούσε στο εξής να προέρχεται από πληθώρα διαφορετικών δραστηριοτήτων, και όχι μόνο από την καλλιέργεια της γης.

Επιπλέον, θεμελιώδης επιδίωξη του Σόλωνα ήταν να καταστούν όλοι οι πολίτες συνυπεύθυνοι τόσο για την τήρηση των νόμων, όσο και για την καταστολή των παρανομιών, καθώς απώτερο ιδανικό του ήταν η ευνομία. Στα πλαίσια αυτά, το νομοθετικό του έργο περιελάμβανε πρώτα μέτρα επανόρθωσης της υπάρχουσας κατάστασης, πολιτειακές μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν το πολιτικό σώμα, την λαϊκή κυριαρχία και τα δικαστήρια, καθώς και άλλα νομοθετήματα που αφορούσαν σε συγκεκριμένους τομείς.

Ένα από τα σημαντικότερα επανορθωτικά μέτρα ήταν η «σεισάχθεια», που στόχευε στην αποτίναξη των βαρών από τους πολίτες, και επετεύχθη μέσω σοφής διοικήσεως και νομοθεσίας, αποτρέποντας ακόμα και τον κίνδυνο αφανισμού της πόλης. Έτσι, κατάργησε τα υφιστάμενα χρέη ιδιωτών προς ιδιώτες και προς το δημόσιο και απελευθέρωσε όσους Αθηναίους είχαν γίνει δούλοι λόγω χρεών στην ίδια την Αθήνα, επαναφέροντας στην πόλη όσους εν τω μεταξύ είχαν μεταπωληθεί στο εξωτερικό. Επιπλέον, για να μην επαναληφθεί το φαινόμενο, κατάργησε το δανεισμό με εγγύηση το σώμα, δηλαδή την προσωπική ελευθερία του δανειολήπτη και των μελών της οικογένειας του, ενώ πιθανολογείται ότι αμνήστευσε τα αδικήματα που επέφεραν στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.