Ήρων ο Αλεξανδρεύς

Πέμπτη, 25 Δεκεμβρίου 2014 

Ο σπουδαίος εφευρέτης και το πρώτο «πολυτεχνείο» στο Μουσείο της Αλεξάνδρειας.

Ο αρχαίος Έλληνας Ήρων υπήρξε ένας από τους πλέον καταξιωμένους μηχανικούς και γεωμέτρες της αρχαιότητας. Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου περί τον 1^ο αιώνα π.Χ., από Έλληνες γονείς, που μετανάστευσαν εκεί έπειτα από τις μεγάλες κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ διάφοροι μελετητές τοποθετούν τη ζωή και τη δράση του περί τον 1^ο αιώνα μ.Χ («Ηρώνειο ζήτημα»). Η κλίση του στη μηχανική, την αυτοματοποιητική, καθώς και τη φυσική φάνηκε από πολύ νωρίς, καταφέρνοντας την συστηματοποίηση των γνώσεων αυτών σε επίπεδο επιστημονικό. Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, η οποία αποτελούσε το πρώτο«πολυτεχνείο» που είχε ιδρυθεί στο Μουσείο, και απευθυνόταν σε μηχανικούς.  Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ακολουθούσε την Ατομική Θεωρία, καθώς και τη Μηχανική Σύνταξη του Φίλωνα, ενώ εξέλιξε και βελτίωσε το έργο και τις κατασκευές του Κτησίβιου, του οποίου οι ιδέες αποτέλεσαν τη βάση κάποιων μετέπειτα έργων του. Συχνά τον αποκαλούσαν «Ήρων ο Κτησιβίου», λόγω του ότι πιθανολογείται να υπήρξε μαθητής του μεγάλου αυτού μαθηματικού και εφευρέτη, καθώς και «Ήρων ο Μαθηματικός».

Συνδύασε τη θεωρία με την πράξη, ως θεωρητικός μαθηματικός και ταυτόχρονα σπουδαίος μηχανικός, με αποτέλεσμα οι περίφημες κατασκευές του να τον κατατάξουν ανάμεσα στις μεγαλύτερες μορφές της μηχανικής επιστήμης της αρχαιότητας. Στο έργο του περιλαμβάνονται πολλές συσκευές φυσικής, όργανα, αυτόματα μηχανήματα, υδραυλικά ωρολόγια, πολεμικά μηχανήματα, ανυψωτικές μηχανές, ακόμα και η πρέσα λαδιού. Η πιο διάσημη εφεύρεση του ήταν η αιολόσφαιρα, ή αλλιώς «Αιόλου Πύλη» ή ατμοστρόβιλος, και αποτελεί την πρώτη ατμομηχανή στην ιστορία. Πρόκειται για μια ατμοστήλη, η οποία ήταν ένας λέβητας που ενωνόταν με δυο λεπτούς σωλήνες και μια κούφια (κοίλη) σφαίρα, που στην επιφάνεια της είχε δυο ακροφύσια, τοποθετημένα αντίθετα, και η σφαίρα κινούνταν με την δύναμη του ατμού.

Πλήθος εφευρέσεων αποδίδεται στον μεγάλο αυτό μηχανικό, οι οποίες αναφέρονται σε πολλούς ελεγκτικούς μηχανισμούς ανάδρασης, που λειτουργούσαν με νερό, φωτιά και συμπιεσμένο αέρα σε διάφορους συνδυασμούς. Λέγεται, επίσης, ότι κατασκευή του ίδιου ήταν και ο πρώτος  προγραμματιζόμενος ηλεκτρονικός υπολογιστής, ο οποίος λειτουργούσε με ένα αρκετά πολύπλοκο σύστημα γραναζωτών ατράκτων, διάστικτων με καβίλιες, δεμένων με σχοινιά, τα οποία στις άκρες τους είχαν βάρη, και συγκεκριμένα σακιά άμμου, τα οποία άδειαζαν με την πάροδο του χρόνου. Πηγές αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη εφεύρεση χρησιμοποιείτο στην λειτουργία του αυτόματου θεάτρου.

Ανάμεσα στην πληθώρα των σχεδίων και των εφευρέσεων που αποδίδονται στον Ήρωνα,ένας ακόμα μηχανισμός που δημιούργησε αίσθηση ήταν η περίφημη «Κρήνη του Ήρωνα», που δημιουργούσε πίδακα νερού με πεπιεσμένο αέρα, προερχόμενο από την ροή νερού σε κλειστό χώρο, καθώς και τα σιφώνια, κατασκευές οι οποίες αναφέρονται και στο έργο του «Πνευματικά». Ακόμη, στον ίδιο αποδίδεται μια μηχανή κατασκευής σπειρώματος ξύλινων βιδών, η υδραυλίς, ο χειροκίνητος καταπέλτης, καθώς και ο μηχανικός κερματοδέκτης, ο οποίος τίθετο σε λειτουργία με νομίσματα και έδινε νερό.  Μια ακόμη κατασκευή του ήταν το οδόμετρο, το οποίο ήταν προσαρμόσιμο σε οποιοδήποτε τροχοφόρο άρμα, και αποτελούνταν από ένα σύμπλεγμα από οδοντωτούς τροχούς και ατέρμονες κοχλίες, ικανούς να μεταφέρουν την κίνηση του τροχού του άρματος και να την μετατρέψουν σε μονάδες μέτρησης μήκους, κάτι το οποίο καταγραφόταν από ένα σύστημα δίσκων στο επάνω μέρος της συσκευής. Δικιά του εφεύρεση ήταν και το ναυτικό δρομόμετρο, που ήταν μετρητής θαλάσσιων αποστάσεων.

Επιπροσθέτως, ο Ήρων είχε προβεί  στην κατασκευή του λεγόμενου «κινητού αυτόματου», το οποίο επρόκειτο για μια αυτόνομη συσκευή, ικανή να κινείται από μόνη της. Η κίνηση των αυτόματων προκαλούνταν από την πτώση ενός μολύβδινου βάρους, το οποίο ήταν δεμένο με νήμα στον κινητήριο τροχό, και ο προγραμματισμός των κινήσεων επιτυγχανόταν μέσω δεξιόστροφων ή αριστερόστροφων περιελίξεων του νήματος πάνω στον κινητήριο άξονα. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα χρήσης της συσκευής αυτής ήταν ένα κινητό αυτόματο θέατρο – μικρός περίοπτος ναός, που ήταν ικανός να κινείται, αλλά και να κινεί ταυτόχρονα τις μορφές που το στόλιζαν.

Παράλληλα, ιστορικές πηγές μας πληροφορούν και για άλλα μηχανήματα που κατασκεύασε, όπως ήταν ένα πουλί πουκελαηδούσε με τεχνητό τρόπο, και συγκεκριμένα με τη χρήση ενός υδραυλικού αυλού. Έφτιαξε αυτόματα θεατρικά σκηνικά, όπως πόρτες που άνοιγαν από μόνες τους με τη βοήθεια νερού ή αέρα, αγαλματάκια που χόρευαν επί σκηνής, καθώς και αστραπές και βροντές που ακούγονταν ξαφνικά με τη χρήση πεπιεσμένου αέρα. Αξιοσημείωτη, δε, ήταν και η «γεωδαιτική διόπτρα του Ήρωνα», η οποία ήταν ένα φορητό εργαλείο που επέτρεπε γεωδαιτικές μετρήσεις επί της επιφάνειας της Γης. Μετρούσε αζιμούθια, ύψη, μήκη και γωνιακές αποστάσεις και αποτελούνταν από ένα ξύλινο τρίποδο, ύψους περίπου πενήντα εκατοστών, πάνω στο οποίο στηρίζονταν το σκόπευτρο (γωνιόμετρο) και μια βαθμονομημένη πλάκα επί της οποίας κινούνταν. Το όργανο περιελάμβανε μηχανισμό ακριβείας για οριζόντια και κατακόρυφη περιστροφή του γωνιόμετρου με τη χρήση ατέρμονος κοχλίας, καθώς και σκόπευτρο, ενώ ο μηχανισμός ακριβείας ήταν κατασκευασμένος από ορείχαλκο.