Η Θράκη και η Μακεδονία στον αγώνα του 1821 - Του Θανάση Μουσόπουλου

Είναι γνωστό ότι η έναρξη του επαναστατικού αγώνα του 1821 πολύ συμβατικά τοποθετείται στην 25η Μαρτίου. Μέσα στο Μάρτη και τον Απρίλη του 1821 οι πρόγονοί μας άρχισαν σε διάφορες περιοχές, όπου από την πολύ παλιά εποχή κατοικούσαν έλληνες και ελληνίδες, την προσπάθειά τους να αποτινάξουν τον πολυποίκιλο βραχνά που τους καταπίεζε αιώνες τώρα. Είναι, λοιπόν, εξίσου πολύ θεμιτό να ‘γιορτάζουμε’ τα γεγονότα που σημάδεψαν τη νεοελληνική κρατική συγκρότησή μας κάθε μέρα, όχι μόνο στις 25 του Μάρτη.

Επιπλέον, αξίζει να προβάλλουμε το γεγονός ότι, εξετάζοντας τον αγώνα του 1821, η διδασκόμενη Ιστορία αναφέρεται κυρίως ή αποκλειστικά σε ορισμένες περιοχές της νότιας Ελλάδας και των περί αυτήν νήσων. Γι’ αυτό συνηθίζω να αναφέρομαι στη διδασκαλία ή σε δημοσιεύματα, κατά τα τελευταία χρόνια στα επαναστατικά κινήματα που έλαβαν χώρα στη Μακεδονία και στη Θράκη, στην Κύπρο ή στον Πόντο, για λόγους ιστορικής δικαιοσύνης.

Μιλώντας πριν από λίγες μέρες στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης σε σχετική εκδήλωση σημείωνα : «Ο ανεκπλήρωτος αγώνας του 1821 είχε και έχει επικαιρότητα ως τις μέρες μας. Στον 20ο αιώνα ο Μακεδονοθρακικός αγώνας  και η Μικρασιατική εκστρατεία εντάσσονται σε μια πορεία ολοκλήρωσης του αγώνα και πραγματοποίησης των απραγματοποίητων στόχων του ’21. Μελετώντας τη νεοελληνική ιστορία βλέπουμε το μεγαλείο του ενιαίου Ελληνικού χώρου: Μακεδονία, Θράκη, Πόντος, Κύπρος ξεσηκώνονται το 1821 συμμετέχοντας στον αγώνα του γένους των Ελλήνων. Στα βιβλία των σχολείων μας που γράφονται στην «πλατεία Κολωνακίου» δεν περιέχονται αυτά τα έργα του γένους μας. Τα σύγχρονα θέματά μας δεν είναι θέματα που λύνονται εκλογικά – είναι βασικά, ριζικά – Μας οδηγούν κατευθείαν στον αγώνα και στην αγωνία του 1821».

Φρονώ ότι η άγνοια της ιστορίας μας – και μάλιστα των ηρωικών στιγμών του 1821 και του 1940 – έχει ως αποτέλεσμα την κοινωνική και πολιτιστική χαλάρωσή μας, αυτό που στις μέρες μας λέγεται ‘κρίση’. Δε θέλω, πάντως, να πιστεύω ότι η άγνοια αυτή είναι κατευθυνόμενη…

Η Θράκη και η Μακεδονία ήταν στα σχέδια της Φιλικής, γι’ αυτό και είχαν μυηθεί πολλοί θρακιώτες και μακεδόνες στην προετοιμασία του αγώνα. Στον αγώνα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες πήραν μέρος νέοι και νέες από όλες τις περιοχές του ελληνισμού. Ο Σουλτάνος γνωρίζοντας ότι η επανάσταση προέβλεπε και τις βόρειες επαρχίες κράτησε πολλές στρατιωτικές δυνάμεις σ’ αυτές. Θετικό για τη νότια Ελλάδα, αρνητικό για το βορειοελλαδικό ελληνισμό.

Το Μάρτη του 1821 ετοιμάζεται επανάσταση στη Θράκη. Οι Τούρκοι προχωρούν σε αντίποινα στη Σωζόπολη, Αίνο, Καλλίπολη, Σαμοθράκη, Λάβαρα. Η επανάσταση της Σωζόπολης που κηρύσσεται τον Απρίλιο από το Δημητράκη Βάρη και το Μητροπολίτη Παΐσιο καταλήγει σε ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης στις 15 του Απρίλη 1821. Επαναστατικές κινήσεις και σε άλλες περιοχές του Απρίλη και του Μάη ξεσπούν στη Θράκη. Θύματα των κατακτητών είναι απλοί πολίτες, πρόκριτοι και εκκλησιαστικοί ταγοί – όπως ο Πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ΄ που ζούσε στην Αδριανούπολη.

  

Στον κατά θάλασσα αγώνα διακρίθηκαν οι θρακιώτες και κυρίως οι καπεταναίοι και οι ναύτες της Αίνου, με πρωτεύουσα την οικογένεια Βισβίζη, άνδρα, γυναίκα και παιδιά.

  

Όταν δεν μπορούσε να προχωρήσει πια ο αγώνας στη Θράκη, πολλοί είναι όσοι κατέβηκαν στη  νότια Ελλάδα και πήραν μέρος στον κατά ξηρά και θάλασσα αγώνα.

  

Ό,τι αναφέραμε για τη Θράκη, σε γενικές γραμμές, ισχύει και για τη Μακεδονία. Αναφέρουμε τις ηρωικές εξεγέρσεις στο Βέρμιο, στα Πιέρια και στον Όλυμπο, στη Χαλκιδική και στη Νάουσα. Η Χαλκιδική που εξεγέρθηκε υπό την αρχηγία του σερραίου Εμμανουήλ Παππά  το πλήρωσε πανάκριβα.

Ο καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο Απόστολος Βακαλόπουλος αναφέρεται σε κείμενά του ύστερα από έρευνες στη συμβολή της Μακεδονίας στην Επανάσταση του 1821. Τονίζει ιδιαίτερα τα δεινά των κατοίκων της Μακεδονίας κατά την περίοδο του Αγώνα αλλά και στις δύσκολες δεκαετίες που ακολούθησαν ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι ένα κείμενο ενός τίμιου μουσουλμάνου δικαστή που περιγράφει πώς είδε τα δραματικά γεγονότα της Θεσσαλονίκης  κατά το Μάιο του 1821.

  

Το δημοσίευμα αυτό το πρωτοδιάβασα το 1971 στο περιοδικό «Ροτόντα», τ. 3. Από όσα μας έμαθε ο αείμνηστος καθηγητής στο μάθημα νεοελληνικής ιστορίας και από το δημοσίευμα εκείνο, μου έχει αποτυπωθεί ότι παντού και πάντοτε υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι και στις δύο πλευρές μιας θετικής ή αρνητικής σχέσης.

Το 1978 κυκλοφόρησε το πρώτο ιστορικού περιεχομένου μικρό βιβλίο μου (33 σελίδων) με τίτλο «Μακρυγιάννης και το 1821 : ένα παράδειγμα ιστορικής μνήμης». Μιλώ για το στρατηγό Μακρυγιάννη και το θρακιώτη αγωνιστή Κάρπο Παπαδόπουλο. Στον επίλογό του αναφέρομαι στο τραγικό ερώτημα του Μακρυγιάννη : Πού ’ναι η Λεφτεριά και η Δικαιοσύνη, και παρατηρώ :

«Πρέπει να δώσει έμπρακτη απόκριση στο τραγικό ερώτημα αυτό, το έθνος μας, για να κλείσουν οι ανοιχτές πληγές που άνοιξαν το 1821 και δε λεν να κλείσουν, όσο δεν αναγνωρίζουμε την αρετήν και την τόλμην που θέλει η Ελευθερία».

Αυτά έγραφα το 1977/8. Τα ίδια λέμε κοντά μισό αιώνα μετά…

Του Θανάση Μουσόπουλου